Czym jest Efektywny Altruizm?

Wielu z nas pragnie zmienić świat na lepsze. Widzimy cierpienie, niesprawiedliwość, śmierć i czujemy potrzebę, by im się przeciwstawić. Lecz… Jak? Co możemy zrobić? Nie jest łatwo znaleźć skuteczny sposób działania, a jego realizacja może być trudnym i zniechęcającym wyzwaniem. Wyzwanie to podejmuje Efektywny Altruizm.

Jesteśmy międzynarodowym ruchem społecznym, który bazując na dowodach naukowych i starannych analizach, poszukuje najskuteczniejszych sposobów czynienia dobra. Naszym celem jest niesienie pomocy tam, gdzie jest ona najbardziej potrzebna – na największą możliwą skalę. 

Efektywny Altruizm to także coraz liczniejsza grupa osób prywatnych i organizacji, których wspólnym celem jest realizacja najbardziej obiecujących strategii w odpowiedzi na obecne i potencjalne wyzwania stojące przed światem.

Niezwykła szansa na czynienie dobra

Historia zna wiele osób, które swoimi działaniami wywarły pozytywny wpływ na losy naszego świata:

• Norman Borlaug prowadził badania naukowe poświęcone stworzeniu pszenicy odpornej na choroby, czym pomógł wdrożyć w życie „Zieloną Rewolucję”. Zawdzięczamy mu uratowanie  setek milionów ludzkich istnień.
• Stanislav Petrov prawdopodobnie zapobiegł totalnej wojnie jądrowej dzięki zachowaniu spokoju w obliczu rzekomego ataku wroga oraz odrzuceniu bezwzględnego posłuszeństwa wobec rozkazów.
• Grace Eldering, Pearl Kendrick i Loney Gordon w trakcie Wielkiego Kryzysu pracowali nad opracowaniem szczepionki, która następnie uratowała miliony ludzi przed śmiercią spowodowaną krztuścem.
• Irena Sendlerowa i Paul Rusesabagina narażając własne życia, uratowali tysiące ludzi przed śmiercią w czasach zbrodniczego reżimu.

Czytając o tak znaczących zasługach, być może trudno jest uwierzyć, że Twoje działania mogłyby być równie owocne. Jednak Ty też możesz wywrzeć niezwykle pozytywny wpływ na świat, jeśli będziesz działać mądrze. Wyobraź sobie, że pewnego dnia dostrzegasz płonący budynek z małym dzieckiem w środku. Wbiegasz w ogień, unosisz malca i zanosisz go w bezpieczne miejsce. Zostajesz bohaterem.

A teraz wyobraź sobie rzecz nieprawdopodobną: sytuacja ta powtarza się w Twoim życiu cyklicznie. Dzięki tak niewiarygodnemu zbiegowi okoliczności przez całe swoje życie miałbyś szansę uratować dziesiątki istnień. 

Prawdopodobnie zaskoczy Cię informacja, że jeśli posiadasz dochody na poziomie średniego wynagrodzenia w Stanach Zjednoczonych i co roku postanowisz przekazać 10% swoich zarobków na rzecz Against Malaria Foundation, to w trakcie swojego życia masz szansę uratować dziesiątki ludzkich istnień.

Ale darowizny nie są jedyną formą pomocy. Wiele osób posiada posiada możliwość uczynienia więcej dobra, niż przyniosłyby ich darowizny na rzecz organizacji charytatywnych. Utalentowana bądź odpowiednio wykwalifikowana osoba może osiągnąć lepsze rezultaty, poświęcając się pracy nad ważnymi problemami, zamiast przekazując innym, gorzej predysponowanym ludziom środki na wykonanie tych samych zadań.

Wiele prób czynienia dobra nie kończy się powodzeniem – ale te udane bywają naprawdę spektakularne

Zazwyczaj rozumiemy, jak ważne jest kierowanie się rozsądkiem i dowodami podczas podejmowania życiowych decyzji. Kupując drogi sprzęt, czytasz recenzje innych użytkowników, by znaleźć najlepszą ofertę. Z pewnością nie kupisz modelu, którego funkcjonalny odpowiednik możesz kupić 1000 razy taniej.

Okazuje się jednak, że nie jesteśmy już tak wnikliwi, gdy nasze decyzje dotyczą problemów globalnych. Poniżej zamieściliśmy wykres opublikowany w eseju doktora Toby’ego Orda, pokazujący liczbę lat w zdrowiu (mierzonych przy użyciu DALY – ang. disability adjusted life-years, czyli lat życia skorygowanych niepełnosprawnością), które można uchronić, wydając 1000 USD na działania przeznaczone na walkę z AIDS i jego skutkami. Wykres przedstawia dane dla pięciu rodzajów interwencji:

Pierwszego zabiegu – operacji usunięcia mięsaka Kaposiego, wywołanego chorobą AIDS – nie widać nawet na skali, ponieważ jego efektywność kosztowa jest nikła w porównaniu z innymi działaniami. Natomiast edukacja grup wysokiego ryzyka szacunkowo osiąga pod tym względem 1400 razy większą skuteczność. Szacunkom tym może brakować dokładności. Nie wiemy też, czy uwzględniają one wszystkie istotne czynniki – wciąż można jednak przypuszczać, że istnieje bardzo duża różnica w efektywności kosztowej poszczególnych działań.

Podejrzewamy, że podobne rozbieżności istnieją także w działaniach podejmowanych w walce z wieloma innymi globalnymi problemami – choć nie dysponujemy tak dobrymi danymi, jak w obszarze zdrowia publicznego. Analizy efektywności kosztowej projektów prowadzonych w innych obszarach wskazują, że większość z nich nie osiąga znaczących rezultatów, podczas gdy inne uzyskują imponujące wyniki.

Pytanie: „które interwencje osiągają najlepszy efekt?” pozostaje pytaniem otwartym. Porównywanie różnych obszarów dobroczynności jest trudne, zarówno z emocjonalnego, jak i praktycznego punktu widzenia. Porównania te są jednak potrzebne, by mieć pewność, że nasza pomoc jest tak skuteczna, jak to tylko możliwe.

Którym sprawom nadać priorytet?

Media często skupiają naszą uwagę na negatywnych informacjach, przez co możemy odnieść wrażenie, że sytuacja na świecie coraz bardziej się pogarsza. Jednak prawda jest taka, że pod wieloma względami nasz świat zmienia się na lepsze!

Spójrzmy na kilka przykładów. W porównaniu z rokiem 1990, liczba ludzi żyjących poniżej wyznaczonego przez Bank Światowy progu ubóstwa spadła o ponad połowę. W trakcie zimnej wojny po obu stronach Atlantyku zbudowano tysiące głowic nuklearnych, jednak przetrwaliśmy ten okres bez jednego nawet ataku jądrowego. W ciągu kilku ostatnich stuleci uznaliśmy niewolnictwo za przestępstwo, znacząco ograniczyliśmy dyskryminację płciową, a w wielu krajach dołożyliśmy starań, by zagwarantować akceptację mniejszości seksualnych i zapewnić im należne prawa.

Od kilkudziesięciu lat na całym świecie spada również śmiertelność małych dzieci, a zjawisko to obserwowane jest zarówno w krajach o wysokim, jak i niskim dochodzie. Przedstawia to poniższy wykres z podziałem na kraje o różnym stopniu zamożności, ilustrujący śmiertelność dzieci do lat pięciu:

Wciąż jednak wiele problemów pozostaje nierozwiązanych. Około 700 milionów ludzi żyje za mniej niż 2 dolary dziennie. Zmiany klimatu oraz nowe, przełomowe technologie mogą w przyszłości zagrozić miliardom ludzi. A miliardy zwierząt hodowlanych już dziś cierpią, spędzając życie na fermach przemysłowych.

Nadal mamy dużo do zrobienia. Musimy więc dokładnie przemyśleć, którym sprawom nadać priorytet. To, nad jakim problemem zdecydujesz się pochylić, znacząco wpłynie na Twój możliwy dobroczynny impakt – czyli siłę i skalę pozytywnych skutków Twoich działań. Jeśli na przykład poświęcisz się sprawie, która dotyczy niewielkiej grupy ludzi lub dla której nie znamy jeszcze skutecznych rozwiązań, możesz bardzo ograniczyć swój pozytywny wpływ na świat.

Nie zawsze kierujemy się racjonalnymi argumentami. Powodów jest wiele: czasem chcemy walczyć z problemem, który jest nam emocjonalnie bliski, czasem ulegamy zachętom ze strony znajomych bądź autorytetów lub podążamy za ich przykładem. Tymczasem bez dokładnej analizy łatwo jest przeoczyć największe problemy naszych czasów.

Wygląda na to, że większość podejmowanych interwencji jest mało efektywna, a nierozważne decyzje mogą pozbawić nas szansy na dokonanie naprawdę dużych zmian na lepsze. Uczynimy więcej dobrego, jeśli przed podjęciem pochopnych działań przemyślimy dokładnie, komu i jak możemy dziś skutecznie pomóc. Zachowując otwartość względem istniejących problemów i dostępnych form pomocy, możemy skierować swoje wysiłki tam, gdzie przyniosą one najlepsze rezultaty.

Obiecujące obszary dobroczynności

Jak w takim razie zdecydować, którymi problemami zająć się w pierwszej kolejności?

Według naukowców przydatne w ocenie okazują się następujące kryteria. Praca nad danym problemem może być wysoce efektywna, jeżeli jest on jednocześnie:

• obecny na dużą skalę (ma znaczący wpływ na życie wielu istot),
• bardzo zaniedbany (niewiele osób pracuje nad jego rozwiązaniem),
• stosunkowo łatwy do rozwiązania (przeznaczenie środków na ten cel przyniesie wymierne skutki).

Powyższe kryteria sugerują, że w pewnych obszarach możemy osiągnąć szczególnie obiecujące rezultaty. Obszary takie typowane są przez badaczy w oparciu o aktualną wiedzę – warto zatem pamiętać, że nie jest to zamknięta lista. W toku przyszłych badań wyłonić się mogą inne, bardziej palące problemy, którymi również warto się zająć.

Omówimy poniżej trzy główne obszary zainteresowania Efektywnego Altruizmu: redukcję światowego ubóstwa, poprawę dobrostanu zwierząt i próby wpływania na długoterminową przyszłość.

Walka ze skrajnym ubóstwem

Choroby związane ze skrajnym ubóstwem, takie jak malaria i choroby pasożytnicze, każdego roku skazują na śmierć miliony ludzi. W krajach o niskich dochodach niedożywienie może prowadzić do upośledzenia funkcji poznawczych, wykształcenia wad wrodzonych i zahamowania rozwoju fizycznego.

Temu cierpieniu w większości można łatwo zapobiec lub przynajmniej je załagodzić. Jedna moskitiera kosztuje około 8 złotych. Według szacunków Givewell – niezależnej instytucji, która prowadzi ewaluację organizacji charytatywnych – ich dystrybucja jest w stanie znacząco obniżyć wskaźniki zachorowań na malarię. 

Opieka zdrowotna nie tylko zapobiega cierpieniu w wyniku chorób i śmierci, lecz – zapewniając życie w zdrowiu – umożliwia także większe zaangażowanie w edukację i pracę. W rezultacie daje ludziom szansę na wyższe zarobki i stwarza więcej życiowych możliwości. 

Dobrostan zwierząt

Uprzemysłowienie rolnictwa wiąże się ze znaczącym pogorszeniem warunków hodowli zwierząt – każdego roku miliardy z nich spędzają swoje życie w na fermach przemysłowych, gdzie nie dba się nawet o ich najbardziej podstawowe potrzeby. Większość z nich umiera przedwcześnie z powodu chorób lub wyczerpania.

Ze względu na samą tylko liczbę (skala) zwierząt hodowlanych wprowadzanie zmian prawnych poprawiających ich dobrostan lub zmniejszanie popytu na mięso z hodowli przemysłowej może zapobiec ogromnemu cierpieniu. 

Problem cierpienia tych zwierząt wydaje się być również skrajnie zaniedbany. Przykładowo: 97% funduszy filantropijnych w USA przeznaczanych jest na cele pomocy niesionej ludziom, podczas gdy tylko pozostałe 3% darowane jest na rzecz zwierząt i środowiska. Tylko około 1% przekazywane jest na cel pomocy zwierzętom hodowlanym, pomimo ogromu cierpienia, jakiego doświadczają.

Troska o długoterminową przyszłość

Większość z nas chce chronić naszą planetę dla przyszłych pokoleń. Czy myślałeś kiedyś o tym, ilu naszych potomków będzie mieszkać na Ziemi w odległej przyszłości? Prawdopodobnie znacznie więcej niż ludzi, którzy żyją na niej dziś. Dlatego zapewnienie im dobrego bytu może być niezwykle ważnym wyzwaniem. 

Rzadko rozmyślamy o życiu naszych prawnuków, nie mówiąc o ich własnych prawnukach. Nie powinniśmy jednak ignorować sytuacji odległych nam w czasie pokoleń – podobnie jak nie powinniśmy ignorować cierpienia współczesnych nam ludzi pomimo tego, że dzielą nas czasem tysiące kilometrów. 

Wiele wydarzeń może niestety pozbawić nas szansy na dobrą i długą przyszłość. Zmiany klimatyczne i wojna atomowa są dobrze znanymi zagrożeniami dla naszego gatunku, a nowym niebezpieczeństwem są najnowsze zdobycze techniki, jak zaawansowana sztuczna inteligencja i powstawanie nieznanych dotąd patogenów. Jednak zagrożenia egzystencjalne ze strony nowych technologii są nadal zaskakująco ignorowane. Wciąż zbyt niewielu ludzi na świecie zajmuje się ryzykiem, jakie stwarza rozwój sztucznej inteligencji oraz broni biologicznej.

W USA przeciętne gospodarstwo domowe przeznacza około 2% swojego budżetu na osobiste ubezpieczenia. Gdybyśmy przeznaczyli porównywalny odsetek globalnych zasobów finansowych na przeciwdziałanie zagrożeniom cywilizacyjnym – miliony ludzi mogłyby pracować nad tym problemem, dysponując budżetem w wysokości miliardów dolarów rocznie. Zamiast tego przeznaczamy jednak niewielki ułamek tej kwoty, mimo że w najbliższych dekadach ryzyko może stać się nader poważne.

Skoro jako jednostki dbamy o osobiste bezpieczeństwo, chroniąc się przed skutkami groźnych, choć mało prawdopodobnych wydarzeń – tym bardziej powinniśmy chronić się przed nimi jako ludzkość. Wszakże masowe katastrofy, takie jak wymarcie gatunku, będą  tragiczne w skutkach także dla każdego z nas. Wydaje się zatem rozsądne, by społeczeństwo poświęcało więcej czasu i środków na łagodzenie ryzyka egzystencjalnego.

Inne obszary

Istnieje wiele innych obszarów, niebędących w tej chwili priorytetami dla ruchu Efektywnego Altruizmu, w których mamy prawdopodobnie duże szanse na uzyskanie bardzo dobrych efektów. Są nimi:

• doskonalenie kultury naukowej, m.in. poprzez osiągniecie większej przejrzystości badań i powtarzalności wyników;
• badania w zakresie dobrostanu psychicznego i zaburzeń neuropsychiatrycznych, w szczególności depresji i lęku, a także ułatwienie dostępu do leczenia w krajach rozwijających się;
• redukcja szkód związanych z paleniem tytoniu;
• reforma międzynarodowej polityki migracyjnej oraz handlowej.

Mogliśmy oczywiście pominąć niektóre bardzo ważne obszary. Jednym ze sposobów na dokonanie ogromnego wkładu w rozwój idei efektywnego altruizmu jest znajdowanie nowych możliwości czynienia dobra, nieznanych jeszcze innym dobroczyńcom. 

Jaka ścieżka kariery?

Wielu z nas istotną część swojego życia – przeciętnie ponad 80 000 godzin – spędzi w pracy. Ten czas jest zasobem, który można wykorzystać do zmiany świata na lepsze. Odpowiednia kariera zawodowa może otworzyć przed Tobą wiele szans i możliwości czynienia dobra.

Jeśli zdecydujesz się czynić dobro poprzez swoją pracę wolontaryjną lub zawodową, to w pierwszej kolejności przemyśl, na których problemach warto się skupić. Duże szanse na uzyskanie ogromnego impaktu mają zawody związane z bezpiecznym rozwojem sztucznej inteligencji, kształtowaniem polityki dotyczącej bezpieczeństwa biologicznego lub działaniami w kierunku zakończenia funkcjonowania hodowli przemysłowych.

Następnie postaraj się dowiedzieć, jaka strategia może okazać się najbardziej efektywna w pracy nad problemem, którym zamierzasz się zająć. Warto rozważyć wiele perspektyw: organizacje działające w wymienionych wyżej obszarach na ogół potrzebują więcej analityków politycznych, badaczy, personelu operacyjnego i menedżerów. Ale pod uwagę wziąć należy także bardziej niekonwencjonalne role, takie jak praca w charakterze asystenta innej osoby posiadającej znaczny impakt. Na koniec zastanów się, czy mógłbyś uzyskać lepsze efekty, budując społeczność i przekonując innych do pracy nad rozwiązaniem wybranego przez siebie problemu.

Jeśli w tej chwili nie możesz bezpośrednio pracować nad istotnymi problemami, rozważ rozwijanie umiejętności, które pozwolą Ci robić to w przyszłości lub przemyśl jeszcze inną opcję: „zarabiaj, by dawać”. Praca w wysoko opłacanym zawodzie umożliwi Ci przekazanie sporej części wynagrodzenia na cele charytatywne. 

Które rozwiązanie będzie dla Ciebie najlepsze? W przeciwieństwie do darowizn, przy wyborze kariery bardzo istotne jest uwzględnienie osobistych preferencji – ale ważne, by zrobić to w odpowiedni sposób. Standardowa rada, aby „podążać za swoją pasją” często nie znajduje uzasadnienia – szczególnie, jeśli Twoja pasja nie wiąże się z żadnym obszarem efektywnej dobroczynności. Pasja ma ponadto mniejsze znaczenie w życiu zawodowym, niż nam się na ogół wydaje – okazuje się, że istnieją czynniki w znacznie większym stopniu wpływające na naszą satysfakcję zawodową.

Organizacja 80.000 Hours doradza przy wyborze ścieżki kariery pozwalającej na efektywne czynienie dobra. Udostępnia przewodnik omawiający najważniejsze aspekty wyboru kariery oraz zbiór narzędzi, które pomogą Ci podjąć decyzję. Stworzyła także obszerny przegląd ścieżek kariery występujących w różnych branżach.

Która organizacja charytatywna?

Niektóre organizacje działające w duchu efektywnego altruizmu szukają inicjatyw charytatywnych, w których otrzymywane darowizny wykorzystywane są jak najefektywniej. Dokonują ich ewaluacji, swoją ocenę opierają na rygorystycznych analizach i jawnie dostępnych kryteriach. 

Jednym z najłatwiejszych sposobów przekazywania darowizn efektywnym organizacjom charytatywnym są fundusze Effective Altruism Funds (zwróć uwagę, że jest to nasz projekt, więc możemy być stronniczy na jego korzyść!). EA Funds umożliwia przekazywanie darowizn na jeden z czterech głównych obszarów dobroczynnych. Na dalszym etapie, ekspert z wybranej dziedziny decyduje, do której organizacji powinny trafić darowizny z Funduszu, by zostały wykorzystane jak najefektywniej. EA Funds umożliwia także  przekazywanie darowizn bezpośrednio wielu obiecującym organizacjom.

Możesz również przyjrzeć się wnikliwym badaniom GiveWell na temat organizacji charytatywnych działających w obszarze globalnego zdrowia i rozwoju oraz zapoznać się z ich aktualnymi rekomendacjami. Animal Charity Evaluators pełni podobną funkcję w zakresie organizacji charytatywnych działających na rzecz poprawy dobrostanu zwierząt.

Innym miejscem, w którym szukać można inicjatyw wartych finansowania, jest lista organizacji, które otrzymały dotację od Open Philanthropy – dużego grantodawcy, który kieruje się kryteriami efektywnego altruizmu. 

Zobowiąż się pomagać

Choć łatwo jest dokonać postanowienia o regularnym przekazywaniu na cele charytatywne określonej części swoich zarobków – to w dłuższej perspektywie wywiązanie się z tego postanowienia może sprawić trudności. Jednym ze sposobów na zmotywowanie samego siebie jest publiczna deklaracja czynienia darowizn. 

Giving What We Can proponuje złożenie deklaracji dożywotniego przekazywania 10% dochodów organizacjom charytatywnym o największym globalnym potencjale dobroczynnym. The Life You Can Save oraz One For The World zachęcają do podjęcia podobnych zobowiązań, poczynając od 1% dochodów oddawanych przez rok organizacjom walczącym ze skutkami i przyczynami skrajnego ubóstwa.

Zaangażuj się

Efektywny altruizm jest zbiorem idei – ale same idee nic nie znaczą, jeśli nie idą za nimi żadne działania. Społeczność osób, które traktują efektywny altruizm poważnie i wcielają go w życie, stale rośnie. 

Jeśli zainspirowała Cię idea efektywnego altruizmu, istnieje wiele sposobów, żeby zacząć działać:

• Zobowiąż się wspólnie z nami do przekazywania 10% swoich zarobków na cele charytatywne
• Przekaż darowiznę wysoce efektywnym organizacjom charytatywnym
• Wybierz dającą satysfakcję ścieżkę kariery, która pomoże Ci czynić dobro
• Weź udział w konferencji Efektywnego Altruizmu
• Zapisz się do newslettera The Center for Effective Altruism, dzięki któremu zdobędziesz wiedzę na temat aktualnych globalnych działań Efektywnego Altruizmu
• Zapisz się do newslettera Efektywny Altruizm Polska, polskiej gałęzi ruchu.

Dziękujemy, że jesteś! Mamy nadzieję, że efektywny altruizm stanie się dla Ciebie inspiracją i razem z nami zechcesz szukać najlepszej drogi, by czynić dobro!

Tekst opracowano na podstawie angielskiego oryginału autorstwa Centre for Effective Altruism zatytułowanego “Introduction to Effective Altruism“.